Имам Әли (ғ.с.) үкіметінің мақсаттары мен негіздеріне шолу
Қоғамдық өмірдің ең маңызды мәселесі үкіметтің қажеттілігі болып табылады. Бұл мәселеге исламдық тағылымдарда ерекше көңіл бөлінген. Құран аяттарынан халық пен исламдық қоғамды басқаратын үкімет туралы мәселенің Ислам діні пайда болғаннан бері баяндалып, А.. елшісінің илаһи аяттармен бұл мәселені халыққа түсіндіргенін көреміз. Исламда үкімет пен саясат илаһи және адамгершілік құндылықтарға сүйенеді. Ой-пікірдің бұл түрінде үкіметке жетіп, мақсаттарын алға жылжыту үшін құрал мен жолдардың кез келгенін пайдалануға рұқсат берілмеген. Исламның ұлық пайғамбары мен имам Әли (ғ.с.)-ның саясаттары мен үкіметі осы көзқарасқа сүйенген. Бұл көзқараста үкіметке ие болудың мақсаты адамзат қоғамына материалдық және рухани кемелдікке жетуге, қоғамдық әділет орнатуға, халық үшін бейбітшілікте өмір сүруге жағдай жасау болып саналады. Исламның ұлық пайғамбары дүниеден озған соң 25 жылдан кейін имам Әли (ғ.с.) билікті өз қолына алған кезде исламдық үкіметтің толық өзгеріп, Пайғамбардың мақсаттарынан алыстағанын көрді. Мұндай жағдай хазіретті қоғамды Пайғамбардың кезіндегі және Құранның тағылымдарындағы қоғамға қайтаруға талпыныс жасауға жігерлендірді. Бүгінгі бағдарламада имам Әли (ғ.с.)-ның үкіметке деген көзқарасы қандай болды және төрт жылға созылған үкіметінің қысқа мерзімінде хазірет қандай негіздерді ұстанды деген сауалдар төңірегінде сөз қозғаймыз. Хазірет Әли (ғ.с.) өзінің «Наһдж ул-Балағе» еңбегінің 131-ші құтпасында үкіметті қабылдауы туралы: «Уа, А..!, Біздің мақсатымыздың дүние мүлік жинап, салтанатқа ие болу болмағанын Өзің білесің. Біз жәбір көрген пенделер иман келтіріп, Өзіңнің заңдарын қайтадан іске асырылу үшін жоғалтқан діни белгілерді қайтарып, қалаларда бейбітшілік орнаттық»,- деп айтқан болатын. Пайғамбардың немере ағасы Ибн Аббас имам Әли (ғ.с.)-ның халифаты кезінде хазіреттің үйіне кіріп, көне аяқ киімін өз қолымен тігіп отырғанын көреді. Сол кезде имам Әли (ғ.с.) одан: «Мыңа аяқкиімнің бағасы қанша?»- деп сұрағанда Ибн Аббас: «Түкке тұрмайды»,- деп жауап береді. Имам: «Менің ойымша, бұл аяқ киімнің құны әділетті орната алмайтын, хақты иесіне қайтара алмайтын немесе сендердің араларыңнан жалғандықты жоя алмайтын үкімет пен сендерді басқарудан жоғары»,- дейді. Имам Әли (ғ.с.) үкіметті дүниелік дәреже, адамның билікқұмарлық сезімін тудырушы және басқа материалдық белгілері сынды құнсыз деп санаған. Ол дәл осы үкіметті әділет орнатып, хақты қайтарып, қоғамға қызмет ететін құрал ретінде пайдаланды. Хазірет Әли (ғ.с.)-ның көзқарасы бойынша үкіметтің құрылымының экономикалық-қоғамдық істерді басқарып, халықтың қауіпсіздігі мен тұрмысын қамтамасыз ететін рөлі емес, қоғамдағы ахлақ пен халықтың рухани тағдырының қалыптасуына тигізетін рөлі маңыздырақ болып табылады. Имам Әли (ғ.с.)-ның көзқарасы бойынша үкіметтің мақсаты адамның материалдық және рухани дамуын қамтамасыз ету. Үкімет мұндай көзқарас негіздері бойынша халықты жақтасы болуға немесе басшылардың мүддесін қамтамасыз етуге шақырмайды. Әділ имамның мақсаты халықты үкіметпен бірге илаһи армандарға жеткізуде, қасиетті мақсатының негізі халықты дамытуда болды. Жалғасында имам Әли (ғ.с.)-ның үкіметтік жүйесінің ең маңызды негіздерінің кейбіреуіне тоқталамыз. Имам Әли (ғ.с.) үкіметінің маңызды негіздерінің бірі Аллаға бағынуда болды. Қоғамды басқару мен саяси мәселелерге қадам басып, халыққа қызмет еткісі келген адам әр жағдайда Аллаға сенім артып, тек Оған бағынуы керек. Өйткені құдырет пен билік көбінде тәкәппарлықтың тууына себеп болады. Сол себепті саясаткерлер басқалардан бұрын азғындыққа ұшырайды. Алланы еске алу және Оған иман келтіру адамды әрқашан қиын жағдайларда сақтайды. Хазірет Әли (ғ.с.) осыған орай Мысырдың басшысы етіп сайлаған өзінің серіктерінің бірі Малек Аштарға: «Алладан жүрегің, қолың және тіліңмен көмек сұра. Өйткені Ұлы Алла Оған иман келтіріп, көмек сұраған адамның ізетіне кепілдік береді»,- деген болатын. Аллаға бағыну ғамалды ықыласпен орындау және күнәдән алыс болу сынды көптеген әсерлерге ие. Егер қоғамның басшылары мен саясаткерлері Аллаға бағыну мен хақ талап ету негіздері бойынша алға жылжып, А..ның жолында қадам басса, Жаратушы халықтың жүрегінде оларға қатысты махаббат тудырады. Имам Әли (ғ.с.) да бұл мәселеге көңіл бөліп: «Кімде-кім өзі мен Алланың арасындағы байланысын түзетсе, Алла Тағала оны мен халықтың арасындағы қарым-қатынасты жақсартады»,- деп айтқан болатын. Имам Әли (ғ.с.) үкіметінің келесі маңызды негізі – әділет орнату. Саясаткерлердің көбі тарих бойында билік басына жету үшін мүмкіндіктері келгенше халыққа негізсіз, өтірік уәделер беріп, олардың дауысын жинап, үкіметке ие болады. Имам Әли (ғ.с.) шын ниетімен: «Мен пайғамбардың сүннеті және өз иджтихадыммен ғамал етемін»,- деп жариялады. Тіпті халық оған бият еткен кезде: «Халифатқа жету үшін өтірік айтпаймын және хақ жолынан таймаймын»,- деп қуаттады. Халық бият еткен кезде баяндаған барлық істерін хазірет бүкіл батылдығымен көптеген қарсылықтарға қарамастан іске асырды. Хазірет билікке жетіп, қарсыластарын өзіне қарату үшін ешқандай өтірік айтпады. Хақ талап ету және жалғандыққа қарсы тұру имам Әли (ғ.с.)-ның бүкіл өмірі, әсіресе билікке ие болған кезіндегі келесі негізі. Исламның ұлық пайғамбары бұл туралы: «Әли (ғ.с.) әрқашан хақ жолында»,- деген болатын. Имамның өзі бұл туралы. «Күмәнсіз, Алланың алдындағы ең жақсы адам жалғандықтан гөрі хақ жолында ғамал етуді жақсы көретін адам. Бұл адамдар жалғандық олар үшін көбірек пайда әкеліп, хақты жақтау қиындықтар тудырса да хақты таңдайды»,- деген болатын. Халықтың қорынан заңсыз жұмсалған мүлікті қайтару мен міндетінен заңсыз босатылған адамды орнына қайтару, илаһи ахкамды орындау хазірет Әли (ғ.с.)-ның хақ талап еткен жұмыстарының қатарына кірді. Имам Әли (ғ.с.)-ның назар аударған келесі негізі заңдылық және илаһи заңдарды орындау болды. Егер адам заңға қайшы әрекет етсе, хазірет оның дәрежесі мен жағдайына көңіл аудармай, илаһи және құқықтық шеңберде шешім қабылдап, ешбір делдалдықты қабылдамайтын. Имам Әли (ғ.с.) үкіметінің ең үлкен негізі зұлымдыққа қарсы тұру, қоғамдық әділет орнату және теңсіздікті жою болды. Бұл маңызды мәселе хазіреттің адамдарды алаламай, оларды тек иманы мен тақуалығына байланысты ғана бөлуіне қатысты терең көзқарасынан тамырланған. Хазірет әрқашан бұрмаланушылық пен пайда болған бедғаттарға наразылық білдіріп, адамдарды қоғамдағы орны мен қолда бар мүліктеріне қарай маңызды санап, адамды тегіне қатысты артық санауға жиіркеніш білдіретін. Әли (ғ.с.)-ның көқарасы бойынша үкімет имам әділет орнатып, зұлымдықты жоятын құрал болып табылады. Хазіреттің үкіметті қабылдауындағы мақсаты езілген халықтың құқығын қорғау және залымдарды жою болды. Ол сөзінің бірінде: «Егер Алла үлемдерден залымдардың тоқтығы мен аш адамның аштығының алдында үнсіздік танытпауы туралы уәде алмағанда, үкіметті түйенің үстінен лақтыратын едім»,- деген. Имам Әли (ғ.с.) үкімет басына келіп, залымдарды биліктен түсірді. Өйткені хазірет биятының басында: «Алламен ант етемін, билікті залымдардан аламыз»,- деп уәде берген болатын. Хазірет Әли (ғ.с.) өз үкіметі кезінде басшыларына халықтың арасында әділет пен теңдікті сақтауды қуаттаған. Малек Аштарға жазған хатында: «Әй, Малек! Алла мен халықтың арасында әділет пен теңдікті сақтап, өзің мен жақындарыңның құқыларың да сақта»,- деп ақыл-кеңес берді. Имам Әли (ғ.с.)-ның үкіметке деген көзқарасы илаһи көзқарас болды. Имам Әли (ғ.с.) әлемді Алланың жаратылысы және Алланы абсолюттік Ие санады. Алла Тағала әлемді мақсатсыз жаратпады. Ол пайғамбарлары арқылы адамзатқа шынайы кемелдікке қарай жол көрсетті. Егер өмір сүретін орта мен қоғамда үкіметтің арқасында жағдай жасалмаса, бұл жолнұсқау мақсатына жетпейді.
http://parstoday.com/kk